Dat heeft de rechtbank in Den Haag woensdag geoordeeld (pdf). De bewaarplicht is in strijd met het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, specifiek met het recht op eerbiediging van het privéleven en bescherming van persoonsgegevens.
Eerder besloot het Europees Hof al dat een Europese versie van de bewaarplicht onwettig was. Voormalig minister Opstelten (Justitie) vond echter dat de Nederlandse interpretatie van de Europese richtlijn in stand kon blijven.
Hij presenteerde wel een wetswijziging die er onder meer voor zou zorgen dat telecomgegevens alleen mogen worden opgevraagd met toestemming van een rechter. Toch bepleitte de Staat in februari tijdens de behandeling van het kort geding dat ook de huidige versie van de bewaarplicht al voldoende waarborgen biedt. De gewijzigde versie moet nog worden behandeld door de Tweede Kamer.
Video: Rechter haalt streep door bewaarplicht telecomgegevens
Ernstige criminaliteit
De aanklagers, waaronder Privacy First, provider BIT en de Nederlandse Verenigingen van Strafrechtadvocaten en Journalisten, vinden dat de bewaarplicht een te grote inbreuk maakt op de privacy van Nederlanders die niet worden verdacht van een misdaad.
Gegevens over telefoongebruik, zoals welke nummers met elkaar hebben gebeld en wanneer, worden twaalf maanden lang opgeslagen. Gegevens over internetgebruik, zoals wie is ingelogd met welk ip-adres, worden zes maanden lang opgeslagen. Omdat wordt geregistreerd met welke zendmasten mobiele telefoons contact hebben, wordt ook een ruwe locatie van Nederlanders vastgelegd en bewaard.
De rechter vindt onder meer dat de verzamelde gegevens te gemakkelijk toegankelijk zijn bij misdrijven die niet zeer ernstig zijn. De aanklagers voerden tijdens het kort geding aan dat ook bij een fietsendiefstal technisch gezien bewaarde gegevens kunnen worden geraadpleegd, al zegt de overheid dat dat niet gebeurt.
“Feit is echter dat de mogelijkheid daartoe wel bestaat en dat geen waarborgen bestaan om de toegang tot de gegevens daadwerkelijk te beperken tot hetgeen strikt noodzakelijk is voor de bestrijding van (enkel) ernstige criminaliteit”, aldus de rechter in zijn oordeel.
Toetsing
Ook vindt de rechter het onjuist dat er geen rechterlijke toetsing is voordat gegevens worden ingezien. Wel heeft de rechter begrip voor de effectiviteit van de bewaarplicht, en ziet hij geen probleem met het feit dat gegevens van alle Nederlanders wordt opgeslagen, ongeacht of zij ergens van worden verdacht.
“De voorzieningenrechter is zich ervan bewust dat buitenwerkingstelling van de Wbt ingrijpende gevolgen kan hebben voor de opsporing en vervolging van strafbare feiten”, staat in de uitspraak. ”Dat rechtvaardigt evenwel niet dat voornoemde inbreuk blijft voortbestaan.”
De Wet bewaarplicht telecommunicatiegegevens wordt helemaal buiten werking gesteld. Ook providers die niet bij het kort geding waren aangesloten, hoeven gegevens dus niet meer te bewaren.
Debat
Vincent Böhre, directeur van belangengroep Privacy First, zegt in een eerste reactie “ontzettend blij” te zijn met een “baanbrekend vonnis”. “Het gebeurt zelden dat een rechter in een kort geding een wet buiten werking stelt. Dit is een belangrijk precedent en zet de toon voor het debat in de Tweede Kamer over de bewaarplicht.”
Eerste Kamerlid Tineke Strik van Groenlinks zegt blij te zijn met de afschaffing, en hoopt dat het bewaren van gegevens snel daadwerkelijk stopt. “De minister zal onmiddellijk alle providers moeten melden dat de bewaarplicht van de baan is en dat er dus geen gebruiksgegevens meer bewaard mogen worden.”
Nieuwe wet
D66 wil ook dat de huidige bewaarplicht wordt stopgezet, maar zet in op een nieuwe versie met betere waarborgen. “In deze nieuwe wet moet worden geregeld dat de tussenkomst van de rechter nodig is om doelgericht gegevens te kunnen verzamelen. Hiermee wordt de wet effectiever bij het bestrijden van misdaad en wordt rekening gehouden met de privacy”, aldus Tweede Kamerlid Gerard Schouw.
Ook de VVD wil “tempo maken” met het invoeren van een nieuwe wet die privacy beter beschermt. “Dankzij de bewaarplicht telecomgegevens zijn misdaden opgelost die een grove inbreuk vormen op de persoonlijke levenssfeer en veiligheid van Nederlanders”, aldus Kamerlid Jeroen van Wijngaarden. “Verkrachters, gewelddadige berovers en zedendelinquenten konden dankzij de bewaarplicht succesvol veroordeeld worden. Dat succes wil de VVD vasthouden en doorzetten.”
De PvdA neemt nog geen duidelijke positie in over een nieuwe bewaarplicht. Kamerlid Astrid Oosenbrug: “De PvdA wil dat het kabinet snel met een reactie komt op de uitspraak van de rechter over het bewaren van internet- en telefoondata. We verwachten dat het kabinet met een oplossing komt waarbij zowel de privacy van onze burgers als het belang van de opsporing wordt gewaarborgd.”
Ministerie
Een woordvoerder van het ministerie van Veiligheid en Justitie zegt dat het vonnis nog wordt bestudeerd. Later op woensdag komt het ministerie met een uitgebreidere reactie en wordt bekendgemaakt of de overheid in beroep gaat.
Verschillende providers, waaronder XS4ALL, Vodafone en Ziggo, laten aan NU.nl weten dat ze het vonnis nog bestuderen. Behalve de kleine providers BIT en Tweak heeft nog geen enkele provider toegezegd te zullen stoppen met het bewaren van gegevens.
Zie ook: ‘Overheid rekt tijd om bewaarplicht in stand te houden’