Dat blijkt maandag uit onderzoek van de Raad van Europa naar aanleiding van de onthullingen van Snowden, dat NU.nl al heeft ingezien. Ook de mensenrechten godsdienstvrijheid en het recht op een eerlijk proces staan onder druk.
Het rapport is opgesteld door een internationale commissie onder leiding van CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt, die gedurende zijn onderzoek de klokkenluider diverse malen hoorde.
De onderzoekers concluderen dat de onthullingen overtuigend bewijs hebben geleverd “van het bestaan van verregaande, technologisch geavanceerde systemen” om niet alleen communicatie in de gaten te houden, maar ook de inhoud te bestuderen. Dit gebeurt op massale schaal bij “talloze mensen bij wie geen grond is dat ze ook maar iets verkeerd doen”.
Omtzigt benadrukt in het rapport dat de spionage fundamentele rechten ondermijnt, waaronder ook de vrijheid van meningsuiting en expressie, het recht op een eerlijk proces, het recht op godsdienst en het recht op privacy. “Deze rechten zijn de grondvesten van democratie. De inbreuk zondere adequate controle ondermijnt de rechtsstaat.”
Nederland
Veel landen in Europa blijken ondersteuning te bieden bij het vergaren van grote hoeveelheden gegevens van burgers. Ook Nederland tapt volgens de onderzoekers internetverkeer af in het kader van het zogenaamde RAMPART-A-programma.
“De bilaterale overeenkomsten tussen de VS en derde landen om elkaar niet te spioneren zijn waardeloos en eenvoudig te omzeilen, wat resulteert in wat Snowden noemt een ‘Europese Bazaar’”, stellen de onderzoekers.
Volgens de Raad van Europa is het probleem niet dat er wordt samengewerkt, maar wel dat dit intensief gebeurt op basis van “geheime wetten met geheime rechtbanken en geheime interpretatie van de wetten waar nagenoeg geen toezicht op is”.
Internetveiligheid
De opstellers van het rapport zijn ook bezorgd over de gevolgen van de spionage voor internetveiligheid. De achterdeurtjes, bewuste zwakheden in beveiligingsstandaarden en het bewust slecht implementeren van beveiligingsmaatregelen zijn ook door terroristen “eenvoudig te gebruiken”.
Daarnaast waarschuwen de onderzoekers voor “catastrofale gevolgen” als de ontwikkelde hulpmiddelen voor massale observatie in handen zouden komen van totalitaire regimes of extremistische politici.
Overigens keert de Raad van Europa zich niet tegen het gericht onderzoek doen naar verdachte criminelen en terroristen, omdat dat wel degelijk nodig kan zijn.
Volgens het rapport blijkt uit onafhankelijk onderzoek in de Verenigde Staten dat massasurveillance “vermoedelijk niet heeft bijgedragen aan het voorkomen van terroristische aanslagen, in tegenstelling tot hetgeen werd beweerd door hoge inlichtingenofficieren”, schrijft Omtzigt in zijn rapport.
Hof
Omdat de mensenrechten worden geschonden door de spionage vragen de onderzoekers om een zogenaamde artikel 52-procedure bij de secretaris-generaal van de Raad van Europa. Deze zeldzame procedure moet duidelijk maken hoe de betrokken mensenrechten in ieder aangesloten land - dus ook Nederland - vorm krijgen.
Daarnaast onderstrepen de onderzoekers de oproep van het Europees Parlement om breed gebruik te maken van versleuteling, om niet alleen de privacy te beschermen, maar ook terroristen, foute landen en criminelen geen kans te geven misbruik van gegevens te maken.
Om de situatie te verbeteren adviseren de onderzoekers om bij het onderhandelen over verdragen met de Verenigde Staten de Europese Mensenrechten mee te nemen.