Met het voorstel wil het kabinet ervoor zorgen dat de AIVD en MIVD meer soorten data ongericht mogen aftappen.
Nu mogen de diensten alleen satellietcommunicatie ongericht onderscheppen. Door ook het grootschalig aftappen van ‘kabelgebonden’ communicatie – zoals bijna al het internetverkeer – mogelijk te maken, moeten de diensten de communicatie van onder meer terroristen beter kunnen bijhouden.
Het wordt bijvoorbeeld mogelijk om alle communicatie tussen Nederland en een ander land af te tappen, of om lokaal al het verkeer via een bepaalde app op te vangen.
Het voorstel is controversieel, omdat uit onthullingen van klokkenluider Edward Snowden is gebleken hoe inlichtingendiensten in het buitenland omspringen met de bevoegdheid om grootschalig communicatie op te vangen. Onder meer de Amerikaanse NSA bleek enorme hoeveelheden internetverkeer van onschuldige burgers te verwerken.
Toezicht
Om te voorkomen dat dat in Nederland gebeurt, stelt het kabinet voor om een speciale Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB) aan te stellen, die bestaat uit minimaal drie personen: waaronder twee rechters en bijvoorbeeld een cybersecurityspecialist.
Voordat een inlichtingendienst een sleepnet uitzet, moet die commissie bepalen of dat door de beugel kan. Ook voor individuele telefoontaps en het hacken van computers moet de commissie toestemming geven.
De rol van de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD), die nu al achteraf toezicht houdt op de diensten, wordt versterkt. De organisatie zal onder meer bindende oordelen kunnen uitspreken over de handelswijze van de diensten.
Raad van State
Ondanks deze waarborgen schrijft de Raad van State in een advies aan het kabinet dat het toezichtsstelsel van de wet tekortschiet. Het adviesorgaan vindt dat de toetsingscommissie uit het voorstel geschrapt had moeten worden, en dat in plaats daarvan een sterkere CTIVD had moeten ontstaan. “Om deze reden adviseert zij het voorstel op dit punt niet in zijn huidige vorm aan de Kamer te zenden.”
Ook vindt de Raad dat gegevens te lang mogen worden bewaard. Het kabinet wil verzamelde gegevens drie jaar kunnen bewaren, maar dat is volgens de adviseurs niet proportioneel.
In het advies schrijft de Raad van State wel dat er “een aanzienlijk aantal belangrijke waarborgen” in het voorstel staan, waardoor niet kan worden gesproken van mensenrechtenschending met de wet. De noodzaak van nieuwe bevoegdheden voor de inlichtingendiensten is voldoende beargumenteerd, vindt de organisatie.
Plasterk
Tijdens een persconferentie zei minister Plasterk vrijdag dat hij de toetsingscommissie ondanks de kritiek van de Raad van State toch in stand wil houden, omdat hij het niet wenselijk vindt dat dezelfde toezichthouder zowel vooraf als achteraf de inlichtingendiensten toetst. “Je krijgt dan toch de situatie van de slager die zijn eigen vlees keurt.”
De bewaartermijn van drie jaar wil hij niet inkorten, omdat de inlichtingendiensten bang zijn dat dan belangrijke informatie verloren gaat. “De diensten zeggen: ‘Nee, de tijdspanne waarop bijvoorbeeld terroristen – of in het geval van militaire acties, de tegenstanders – hun acties plannen, is langer dan een jaar.’”
Te ver
PvdA-Kamerlid Jeroen Recourt zegt dat een nieuwe aftapwet noodzakelijk is, ”omdat geheime diensten op dit moment zwakke plekken hebben”. Hij zegt nog te willen bekijken of voldoende rekening wordt gehouden met privacyzorgen. Het Kamerlid is het in ieder geval eens met kritiek op de bewaartermijn van drie jaar.
D66-Kamerlid Kees Verhoeven zegt dat de invoering van een toetsingscommissie “veelbelovend” klinkt, maar ook hij wil het voorstel nog nader bestuderen. Hij pleit ook voor een rondetafelgesprek met experts in de Tweede Kamer.
Belangenorganisatie Bits of Freedom vindt het voorstel “echt te ver gaan”, zegt woordvoerder Daphne van der Kroft. “Wij leggen een grens bij het aftappen van hele grote groepen onschuldige burgers. We moeten niet alle onschuldige mensen in Nederland de dupe laten worden.”
Volgens Van der Kroft moet vooral worden verbeterd hoe gegevens worden verwerkt in onderzoeken naar terrorisme. “De identiteit van aanslagplegers was nooit het probleem, veel daders van aanslagen waren al bekend.”, zegt zij. “We moeten beter data uitwisselen en investeren in mensen.”
Behandeling
Het lijkt onwaarschijnlijk dat het wetsvoorstel nog voor de verkiezingen door de Tweede en Eerste Kamer kan worden behandeld. De even zo controversiële Wet computercriminaliteit III, die de politie in staat zou stellen om computers van verdachten te hacken, werd al in december naar de Kamer gestuurd, maar staat daar nog altijd niet op de agenda.