Met dat oordeel (pdf) heeft de Grote Kamer van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens dinsdag definitief een einde gemaakt aan een rechtszaak die al negen jaar lang voortsleept, en mogelijk grote gevolgen heeft voor vrijheid van meningsuiting op het internet.
De zaak draait om de Estse nieuwssite Delfi, waarop in 2006 verschillende reacties werden geplaatst met dreigementen richting een grootaandeelhouder van een scheepvaartbedrijf.
De site werd gevraagd om de reacties te verwijderen, en de aandeelhouder zei recht te hebben op een flinke schadevergoeding. De reacties werden inderdaad direct verwijderd, maar Delfi weigerde geld uit te keren.
Vrijheid van meningsuiting
In Estland bevestigden verschillende rechters dat de nieuwssite wel degelijk verantwoordelijk was voor de inhoud op zijn site, ook al was die geplaatst door anonieme reageerders. De aandeelhouder kreeg een schadevergoeding van ruim 300 euro toegewezen.
De reacties vielen vanwege de dreigementen niet onder de vrijheid van meningsuiting, en omdat Delfi controle had over zijn eigen reactie-onderdeel werd de site door het Estse hooggerechtshof niet gezien als passieve tussenpersoon.
Bovendien besloot de Estse rechtbank dat Delfi financieel kon profiteren van de reacties die anderen achterlieten op zijn site. De site had het plaatsen van onwettelijke reacties actief moeten voorkomen, aldus de rechtbank.
Hof
In 2013 ging het Europees Hof voor de Rechten van de Mens al mee in die redenering. Deze rechtbank oordeelt niet over de legaliteit van de Estse uitspraak onder Europese wetgeving, maar besloot wel dat de uitspraak niet in strijd was met het recht op de vrijheid van meningsuiting van Delfi.
Hoewel de reacties direct na de melding van de aandeelhouder werden verwijderd, waren ze wel zes weken lang leesbaar op de site. Volgens het Hof had de site technische of handmatige maatregelen moeten nemen om dat te voorkomen.
Delfi ging in beroep tegen die uitspraak, waardoor de zaak bij de Grote Kamer van het Hof kwam te liggen. Dinsdag besloot de Grote Kamer echt met vijftien stemmen voor en twee tegen om het eerdere oordeel in stand te houden. Een verder beroep in de zaak is onmogelijk.
Snel ingrijpen
De rechters benadrukken in hun uitspraak wel dat het anoniem plaatsen van reacties op zich geen probleem hoeft te zijn, maar dat Delfi sneller had moeten ingrijpen om duidelijk onwettelijke teksten te verwijderen.
Twee rechters van de Grote Kamer die Delfi in het gelijk wilden stellen, schrijven in een afwijkend oordeel dat de site moet worden gezien als een tussenpersoon die niet verantwoordelijk is voor de uitspraken van anderen. Ze vergelijken de site met John Harding, een drukker die werd gearresteerd voor het drukken van een boek van een anonieme auteur, in werkelijkheid Jonathan Swift.
Die zaak leidde er in 1831 toe dat tussenpersonen in de Belgische grondwet specifiek werden vrijgesteld van aansprakelijkheid in soortgelijke zaken. “Dit is de trotse mensenrechtentraditie van Europa die wij in stand moeten houden”, aldus de rechters die met hun mening in de minderheid waren.
Reacties
De uitspraak kon direct rekenen op negatieve reacties van organisaties die opkomen voor internetvrijheid. “Ondanks waarschuwingen van groepen die kwetsbare internetgebruikers verdedigen, evenals grote mediabedrijven, stapt het Hof ingrijpend weg van de vrije meningsuiting en privacybeschermingen die het internet zoals wij het kennen hebben gemaakt”, aldus beleidsmedewerker Peter Micek van Access.
Ook het Media Legal Defence Initiative, een belangenorganisatie van mediaorganisaties, zegt teleurgesteld te zijn. “Reactiesecties zijn belangrijk: ze zorgen voor discussie over kwesties van publiek belang en zijn een integraal onderdeel van online media geworden”, zegt directeur Peter Noorlander.
“Het aansprakelijk houden van organisaties voor gebruikersreacties zit de vrijheid van meningsuiting in de weg.” MLDI vertegenwoordigde in de zaak onder meer de grote Nederlandse uitgevers Telegraaf Media Groep, NRC Media, De Persgroep en Sanoma, de uitgever van NU.nl.
Urmo Soonvald, hoofdredacteur van Delfi, zegt in een reactie dat de uitspraak grote gevolgen zal hebben voor de vrijheid van meningsuiting in Europa.