Hier is een overzicht van de belangrijkste functies:

* Zelftest bij inschakelen (POST): Dit is de cruciale beginfase. Het BIOS controleert en test de hardwarecomponenten (RAM, CPU, harde schijf, toetsenbord, enz.) om er zeker van te zijn dat ze correct functioneren. Als er problemen worden aangetroffen, kan het foutmeldingen weergeven (bijvoorbeeld pieptonen of codes op het scherm).

* Opstartapparaatselectie: Na de POST zoekt het BIOS naar opstartbare apparaten (zoals een harde schijf, SSD of USB-schijf) die de opstartlader van het besturingssysteem bevatten. De volgorde van de apparaten kan doorgaans worden geconfigureerd in de BIOS-instellingen (opstartvolgorde).

* Uitvoering van de bootloader: Zodra een opstartbaar apparaat is gevonden, laadt het BIOS de bootloader, een klein programma dat vervolgens het besturingssysteem laadt.

* Basisverwerking van invoer/uitvoer: Het BIOS beheert ook zeer basale invoer- en uitvoerbewerkingen, waarbij zaken als toetsenbordinvoer, muisinvoer en schermuitvoer op een zeer laag niveau worden afgehandeld voordat het besturingssysteem het overneemt.

* Systeemconfiguratie: Het BIOS slaat systeemconfiguratie-informatie (zoals datum, tijd, opstartvolgorde) op in een CMOS-chip (Complementary Metal-Oxide-Semiconductor), die wordt gevoed door een kleine batterij, zelfs als de computer is uitgeschakeld. Hierdoor kan het BIOS de instellingen behouden, zelfs zonder stroom.

Op moderne computers wordt de rol van het BIOS grotendeels overgenomen door UEFI (Unified Extensible Firmware Interface), een meer geavanceerde en flexibele firmware-interface. De basisfuncties blijven echter vergelijkbaar. De termen worden vaak door elkaar gebruikt, maar technisch gezien is UEFI de opvolger van BIOS.